Percepcja słuchowa – Zaburzenia percepcji słuchowej
Słuch jest zdolnością odbioru dźwięków. Odbiór słyszanych dźwięków możliwy jest dzięki analizatorowi słuchowemu , który składa się z ; receptora odbierającego bodźce słuchowe / ucho/ , przekazującego je na pobudzenia nerwowe ; drogi słuchowej doprowadzającej pobudzenia nerwowe do mózgu ; korowej części analizatora / miejsce dokonania analizy i syntezy bodźców słuchowych/ oraz nerwów odśrodkowych przekazujących impulsy
do mózgu.
Aby odbierać dźwięki mowy potrzebny jest więc sprawny analizator słuchowy, który, powtórzmy, jest złożony z receptora, drogi dośrodkowej, korowej części analizatora (okolice skroniowe) oraz drogi odśrodkowej przekazującej impulsy z mózgu do narządów artykulacyjnych. Sprawny analizator umożliwia właściwą identyfikację i różnicowanie dźwięków a także związanie ich z właściwą treścią.
Podstawowym warunkiem prawidłowego rozwoju spostrzeżeń słuchowych jest więc anatomicznie nie uszkodzony i funkcjonalnie sprawny analizator słuchowy – odpowiedzialny za słuch fizyczny. Prawidłowa identyfikacja dochodzących do mózgu bodźców słuchowych jest warunkiem rozwoju mowy .
Percepcja słuchowa , czyli spostrzeganie słuchowe , jest jedną z podstawowych funkcji psychofizycznych, zaangażowanych w czynność czytania i pisania.
Angażuje ona trzy rodzaje słuchu:
- słuch fizyczny; odpowiedzialny za prawidłowe odbieranie wrażeń słuchowych
- słuch muzyczny; odpowiedzialny za różnicowanie wysokości i jakości dźwięków oraz odstępów między nimi
- słuch fonematyczny ; odpowiedzialny za identyfikowanie i różnicowanie dźwięków mowy ludzkiej ( fonemów)
W percepcji mowy uczestniczy zarówno słuch fizyczny jak i muzyczny oraz fonematyczny. Dzięki słuchowi fizycznemu dziecko jest w stanie opanować mowę, dzięki muzycznemu może wyraziście czytać i rejestrować mowę, natomiast dzięki fonematycznemu może świadomie dokonywać analizy i syntezy słuchowej tj. wyodrębniać zdania z potoku mowy, wyrazu w zdaniu, sylaby i głoski w wyrazach, może łączyć we właściwej kolejności, odróżniać podobne głoski. Do tych operacji potrzebna jest dobra pamięć słuchowa. Niewłaściwe funkcjonowanie któregokolwiek słuchu powoduje trudności w czytaniu i pisaniu.
Wg M. Bogdanowicz w słuchu fonematycznym wyodrębnia się następujące czynności:
- Spostrzeganie i odróżnianie od siebie wypowiadanych głosek , a także zjawisk prozodycznych ( akcent, intonacja, tempo mowy)
- Różnicowanie elementarnych jednostek języka
- Analizę i syntezę głoskową i sylabową wyrazów, zdań
Jak wpływa analiza i synteza słuchowa na czytanie i pisanie
Wyodrębnianie dźwięków, analiza i synteza jest dokonywana na poziomie ośrodkowego układu nerwowego, głównie w korze mózgowej. Uszkodzone lub niesprawnie funkcjonujące okolice kory mózgowej powodują trudności w w/w procesach (nie jest to jednak niedosłuch) Czytanie polega na przeniesieniu znaków języka pisanego na odpowiednie dźwięki mowy, połączenie (syntezę) tych dźwięków i zrozumienie słowa. Pisanie ze słuchu jest odwrotnym procesem do czytania – dziecko musi w usłyszanym słowie wyodrębnić dźwięki (dokonać analizy) i przyporządkować im właściwe znaki graficzne. Na początku nauki często nie widać czy dzieci maja trudności, bo zapamiętują tekst pamięciowo (jeśli mają dobra pamięć wzrokową). Trudności pojawiają się przy dłuższych tekstach. Należy pamiętać, że: główną przyczyną zaburzeń w czytaniu jest trudność dokonywania syntezy, natomiast główną przyczyną zaburzeń w pisaniu jest trudność analizy słuchowej wyrazu.
Prawidłowy rozwój percepcji słuchowej ma bardzo duże znaczenie w rozwoju dziecka. Nieprawidłowości w rozwoju percepcji słuchowej stanowią jedną z wielu przyczyn niepowodzeń dzieci w początkowej nauce czytania i pisania.
Objawy zaburzeń percepcji słuchowej
Trudności w czytaniu:
- długo literuje
- problemy z syntezą dźwięków
- opuszczanie liter, sylab, odczytywanie części wyrazy, mylenie wyrazów, sylab
o podobnym brzmieniu - trudności ze zrozumieniem tekstu
- dodawanie innych, podobnie brzmiących wyrazów lub ich części
- wolne tempo czytania
- zła intonacja, pomijanie znaków przestankowych
Trudności w pisaniu:
- błędne wyodrębnianie wyrazów ze zdań
- łączenie przyimków z rzeczownikami np. nastole
- opuszczanie wyrazów, pomijanie końcówek wyrazów
- mylenie liter: s, c, z, sz, cz, rz
- mylenie ą ,ę -on, om, en, em np. zamiast „idą” pisze „idom”
- występują problemy z dwuznakami, zmiękczeniami, głoskami tracącymi dźwięczność
- wolne tempo pracy
- błędy stylistyczne, gramatyczne w pracach pisemnych oraz błędy ortograficzne
Trudności w wypowiadaniu się:
- ubogi zasób słów
- długo utrzymująca się wada wymowy
- wypowiedzi błędne pod względem gramatycznym
- przekręcanie wyrazów
- Inne trudności:
- problemy z zapamiętaniem i wykonywaniem kilku poleceń w tym samym czasie
- mylenie nazw oznaczające kierunki
- przekręcanie wyrazów
- trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia, dni tygodnia, nazw miesięcy…
- trudności z nauką języka obcego
W jaki sposób możemy pomóc?
- należy zaobserwować w pracy codziennej, co pomaga dziecku a co przeszkadza
- chwalić i nagradzać za wysiłek w pierwszej kolejności a potem za efekty
- nie należy karać ani wyśmiewać dziecka
- korzystać z rad specjalistów
- organizować różnego rodzaju dodatkowe zabawy i ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową
W pracy z dzieckiem można wykorzystywać proponowane ćwiczenia i zabawy rozwijające percepcje słuchową:
- wysłuchiwanie i rozpoznawanie dźwięków naturalnych, dochodzących z otoczenia
- rozpoznawanie dźwięków wytwarzanych celowo
- grupowanie przedmiotów wydających takie same dźwięki,
- rozpoznawanie osób po głosie ;zabawy typu; „Zgadnij kto teraz mówił”
- wysłuchiwanie zmian w tempie i głośności wydawanych, słyszanych dźwięków,
- wysłuchiwanie i wyklaskiwanie usłyszanego rytmu,
- wyodrębnianie zdań w mowie , określanie ilości zdań w opowiadaniu,
- wyodrębnianie wyrazów w zdaniu, dobieranie par rymujących się wyrazów,
- wyodrębnianie sylab w wyrazach
- analiza i synteza sylabowa wyrazów,
- określanie ilości sylab w wyrazach,
- kończenie wyrazów rozpoczynających się dana sylabą,
- wyszukiwanie przedmiotów rozpoczynających się i kończących daną sylabą, głoską
- dzielenie słów na sylaby z odkładaniem patyczków ( jeden patyczek odpowiada jednej sylabie);
- zgadywanie słów podzielonych na sylaby np. kacz- ka; faj –ka; skar-bon-ka; cu-kier-nia itp.;
- wyróżnianie głosek na początku i na końcu wyrazu; dziecko otrzymuje obrazki, które ma dobrać w ten sposób, aby głoska kończąca nazwę pierwszego obrazka, była jednocześnie głoską rozpoczynająca nazwę innego – następnego, np. ul –lis –sklep –pomidor –rak itp.;
- „słowny łańcuszek” – podawanie przez opiekunów słów na zmianę tak by ostatnia głoska słowa była pierwsza głoską następnego;
- liczenie głosek w słowach;
- słuchanie i rozwiązywanie zagadek;
- powtarzanie za dorosłym ciągów słownych (np. but, bluzka, spodnie, skarpetka);
- zabawa: jakie słowo było powiedziane dwa razy; dziecko ma za zadanie wymienić słowo, które usłyszało dwa razy (np. okno, oko, drzwi, okno);
- słuchanie bajek, opowiadań, bajek muzycznych (często powtarzanych) oraz samodzielne opowiadanie i dopowiadanie zakończeń;
- rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek w wyrazach
- wyodrębnianie głosek na początku, na końcu i w środku wyrazu
- wyszukiwanie przedmiotów, obrazków rozpoczynających się lub kończących daną głoską
Dziecko trzeba nauczyć czytać, powinno czytać codziennie, bo jak wiadomo „ćwiczenie czyni mistrza”, ale należy przemyśleć jak to zrobić. Niech czytanie kojarzy się dziecku z czymś przyjemnym. Pozytywne nastawienie to połowa sukcesu.
Czytajmy przy wspólnej zabawie, np. hasła w kalamburach. Mogą to być wyrazy lub zdania, dopasujmy stopień trudności do możliwości dziecka. Dziecko, spędzając czas z rodzicami, dostaje dodatkową nagrodę- zainteresowanie najbliższych osób. Pisząc hasła używajmy dużej czcionki.
Jeżeli dziecko ma duże trudności zacznijmy od czytania sylab- np. pobawmy się w odgadywanie sylab, pisanych palcem na plecach, odgadujmy nawzajem, co napisaliśmy.
W bajkach, wierszykach czytajmy na przemian zdania, wersy, raz rodzic, raz dziecko.
Czytając wiersz pozwólmy dziecku przeczytać, dokończyć wyraz rymujący się.
Starajmy się, by dziecko czytało sylabami. Możemy pomóc mu falbankując, podkreślając sylaby w tekście.
Jeżeli dziecko nie słyszy dobrze głosek, sylab, możemy ćwiczyć percepcję słuchową poprzez zabawy- np. „TAJEMNICZY JĘZYK PA”- do każdego wyrazu w zdaniu dokładamy sylabę „pa”, zadaniem dziecka jest odgadnąć, co powiedzieliśmy, odszyfrować tajemniczy język, odrzucając sylabę „pa” (rodzic mówi „Pabardzo palubię pabawić pasię paz pamoim pasynem”, dziecko odszyfrowuje „bardzo lubię bawić się z moim synem”).
Możemy też dzielić wyrazy na sylaby, a w odstępach między nimi, dla utrudnienia mówimy słowo „dom”, dziecko wyrzuca słowa „dom” i podaje złożony z sylab wyraz (ko-dom-za, dziecko mówi koza, rodzic mówi ka-dom-na-dom-pa, dziecko odszyfrowuje kanapa).
Inną zabawą jest przestawianie sylab- jaki wyraz powstanie, gdy pierwszą sylabę zamienimy miejscami z drugą, np. ma-sło, sło-ma, bel-ka, ka-bel (np. wyrazy lipa, rano, dzieje, dzieło, pralka, tarka, wodzi, masa, nami, tama, rolka, cera).
Systematyczne prowadzenie ćwiczeń rozwijających percepcję słuchową w domu, ma ogromny wpływ na prawidłowy przebieg procesu uczenia umiejętności czytania i pisania.
